Villandi meðaltalstölur í launakönnun VR
Bornar eru saman ósambærilegar tölur og háum prósentutölum skartað í krafti stóraukins vægis stjórnenda og sérfræðinga meðal svarenda, skrifar Gústaf Adolf Skúlason í grein í Morgunblaðinu í dag. Greinin er birt hér í heild sinni.
Fræg eru orð Benjamins Disraeli, fyrrverandi forsætisráðherra
Bretlands, eitthvað á þá leið að til væru "lygar, bölvaðar lygar og
svo tölfræði." Hér er ekki ætlunin að væna Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur um ósannindi, en á fréttavef Samtaka atvinnulífsins
(sa.is) hefur hins vegar verið vakin athygli á nokkrum atriðum sem
hafa ber í huga við túlkun niðurstaðna launakönnunar VR. Raunar
hefur umfjöllunin um könnunina hingað til nær eingöngu snúist um
niðurstöður hennar um áhrif háralits, hæðar og brostíðni á
launakjör. Tölur um viðvarandi launamun kynjanna hafa þó jafnframt
hlotið nokkra umfjöllun, enda hljóta þær að valda vonbrigðum. VR
hefur hins vegar boðað auglýsingaherferð á grundvelli niðurstaðna
könnunarinnar og vænta má að þar verði athyglinni beint að öðrum
niðurstöðum hennar en framangreindum. Í ljósi þess er ástæða til að
vekja athygli á ákveðnum atriðum, ekki síst villandi tölum um
meðaltalshækkun dagvinnulauna og heildarlauna.
Miklar sveiflur í svörun
Samkvæmt hráum niðurstöðum könnunar VR hækkuðu
dagvinnulaun að meðaltali um 19% og heildarlaun um 21% á 19 mánaða
tímabili, frá febrúar árið 1999 til september árið 2000. Á dögunum
voru jafnframt birtar niðurstöður launakönnunar
Kjararannsóknarnefndar þar sem fram kemur að dagvinnulaun hafi að
meðaltali hækkað um 8,3% á 12 mánaða tímabili frá 3. ársfjórðungi
1999 til 3. ársfjórðungs 2000. Munurinn er miklu meiri en svo að
hann skýrist af mislöngu tímabili kannananna og mikilvægustu
skýringarnar er að finna í gríðarlegum sveiflum í svörun einstakra
hópa á milli kannana VR.
Forsvarsmenn VR hafa sjálfir látið þess
getið að "umframhækkun" félagsmanna í VR (launavísitalan hækkaði um
9% á tímabilinu) megi m.a. rekja til fjölgunar meðal stjórnenda og
sérfræðinga á vinnumarkaðnum og betri svörunar hjá þessum hópi en í
könnun síðasta árs. Í könnun VR fyrir árið 1999 var hlutfall
stjórnenda og sérfræðinga 18% svarenda, en í könnuninni fyrir árið
2000 ár var hlutfall þessa hóps 31%. Engin tilraun er gerð til að
leiðrétta fyrir þennan mikla mun í tölfræðilegri framsetningu
niðurstaðnanna, þótt augljóslega sé verið að bera saman
ósambærilega hópa. Á fréttavef SA hefur verið sýnt fram á hvernig
einföld leiðrétting á vægi einstakra hópa getur skilað hvoru
tveggja 10% og 16% hækkun dagvinnulauna, og 11% og 18% hækkun
heildarlauna. Það sem skiptir sköpum er við hvaða hlutföll í svörun
menn miða, og munurinn þarna á milli skýrist af mismunandi
launaþróun einstakra hópa.
Aðalatriðið er að í kynningu niðurstaðna
hefur ekki verið tekið á þessum sveiflum. Bornar eru saman
ósambærilegar tölur og háum prósentutölum skartað í krafti
stóraukins vægis stjórnenda og sérfræðinga meðal svarenda. Kannski
hefði VR tekið á þessu ef sveiflan hefði verið í hina áttina og
þannig haft áhrif til lækkunar niðurstöðutalna um meðalhækkun
launa.
Traustari tölur hjá Kjararannsóknarnefnd
Spurningalistar könnunar VR voru sendir öllum félagsmönnum
sem uppfylltu ákveðin lágmarksskilyrði um heildarlaun og lengd
félagsaðildar. 29% þeirra svöruðu og niðurstöðurnar byggja á gögnum
frá 78% svarenda. Velta má vöngum yfir því hvort svör þessara 29%
VR-félaga gefi rétta heildarmynd, en meiri athygli vekur þó sú
ákvörðun að byggja niðurstöður könnunarinnar einungis á 78%
fenginna svara þar sem m.a. höfðu verið tekin út svör þeirra sem
eru í minna en 70% svarhlutfalli. Í skýrslunni kemur fram að þetta
sé gert þar sem fyrri rannsóknir bendi til þess að "fólk hafi
hlutfallslega lægri grunnlaun eftir því sem það er í lægra
starfshlutfalli." Í stað þess að uppreikna laun þessa hóps er honum
því sleppt til þess að hann dragi ekki niður meðaltalið. Þá kemur
fram að svörunin hjá yngsta hópnum (16 til 20 ára) var verri en hjá
öðrum aldurshópum, sem enn dregur úr vægi lægra launaðra hópa í
meðaltalinu.
Niðurstöður Kjararannsóknarnefndar
um launabreytingar grundvallast hins vegar á því sem nefnt er parað
úrtak. Mældar eru breytingar fyrir 5.410 einstaklinga sem voru í
úrtaki nefndarinnar bæði á 3. ársfjórðungi 1999 og á 3.
ársfjórðungi 2000. Þar er því augljóslega um að ræða
traustari samanburð á milli ára en hjá VR, þar sem ekki gætir
áhrifa af sveiflum í svörun. Þá má geta þess að tölur
Kjararannsóknarnefndar byggja á bókhaldsgögnum fyrirtækja.
Allt niður í fjóra bak við launatölur
En könnun VR sýnir ekki einungis heildartölur. Í
launatöflunum eru svörin brotin niður eftir greinum og starfsheitum
og birtar eru upplýsingar þar sem svörun er allt niður í fjóra
einstaklinga. Þó er tekið fram að ef upplýsingarnar grundvallist á
svörum innan við tíu einstaklinga sé "ágæt regla" að líta á þær sem
vísbendingu um laun og launaþróun en ekki beina viðmiðun. Menn geta
kallað slíkar tölur vísbendingar, en tölfræðileg marktækni
þeirra er hverfandi. Væntanlega má treysta því að VR muni í
auglýsingaherferð sinni ekki reyna að flagga slíkum vísbendingum
líkt og um vísindalegar niðurstöður væri að ræða, sem þær eru
ekki.
Flestir undir meðaltalslaunum
Loks má geta þess að í könnun VR gefur að líta kunnuglega
meginreglu þess efnis, að laun flestra eru undir meðallaunum þeirra
hóps. Ef bornar eru saman tölur könnunarinnar um meðaltal annars
vegar og miðtölur hins vegar, er meðaltalið nær alltaf hærra og
munar oft miklu. Með öðrum orðum, hæst launuðu einstaklingar hvers
hóps virðast í nær öllum tilfellum hafa meiri áhrif á meðaltalið en
þeir lægst launuðu. Þannig er meirihluti einstaklinga nær allra
hópanna undir meðaltalslaunum síns hóps.
Upplýsingar könnunar VR um
heildarmeðalhækkun launa annars vegar, og um meðallaun einstakra
hópa hins vegar, eru því engan veginn þær viðmiðanir sem margir
VR-félagar eflaust kysu. Vonandi má treysta því að VR reyni ekki að
halda öðru fram í auglýsingaherferð sinni.
Höfundur er forstöðumaður stefnumótunar-
og samskiptasviðs
Samtaka atvinnulífsins