Mikil og almenn þátttaka í viðbótarsparnaði
Viðbótar lífeyrissparnaður hefur bæði reynst meiri og jafnari milli starfsstétta en áætlað var við gerð kjarasamninga, skv. úrvinnslu SA á gögnum Kjararannsóknarnefndar. Einkum hefur mikil þátttaka verkafólks komið á óvart. Kostnaður atvinnulífsins er þegar orðinn um 4 - 4,5 milljarðar á ári, um einum og hálfum milljarði meiri en reiknað var með.
Í kjarasamningunum árið 2000 var tekið upp það nýmæli að
vinnuveitendur skyldu greiða mótframlag gegn viðbótarframlögum
launamanna til lífeyrissparnaðar. Frá miðju ári 2000 og til ársloka
2001 námu mótframlögin 1% gegn 2% sparnaði launamanns en á árinu
2002 hækkaði mótframlagið í 2%. Áður hafði verið sett í lög að
viðbótarframlög launamanna, allt að 2% fyrst og síðar 4%, væru
skattfrjáls. Auk þess skyldu vinnuveitendur greiða mótframlag sem
næmi tíunda hluta viðbótarframlags launamannsins. Þetta
viðbótarframlag, tíundin, er frádráttarbært hjá launagreiðendum við
uppgjör tryggingagjalds. Verji launamaður 4% launa sinna til
viðbótar lífeyrissparnaðar fær hann nú 2% mótframlag frá
launagreiðenda auk tíundarinnar, 0,4%, og renna því samtals 6,4% af
launum til viðbótarsparnaðar í því tilviki. Loks fólst þáttur
í kjarasáttinni í desember 2001 í því að festa helminginn af
mótframlagi vinnuveitenda til lífeyrissparnaðar, þannig að frá 1.
júlí á þessu ári fá þeir launamenn sem ekki hafa tekið
þátt í viðbótarlífeyrissparnaði 1% framlag frá vinnuveitenda til
ráðstöfunar í séreignasjóð.
Reiknað var með 0,9% kostnaðarauka við
samningsgerð
Við samningsgerðina var lagt mat á kostnað atvinnulífsins
vegna þessara nýju ákvæða. Gengið var út frá því að 15% launamanna
hefðu þegar tekið upp viðbótarsparnað en að þessi nýju
samningsákvæði myndu kosta atvinnulífið mismikið eftir því um hvaða
hópa væri að ræða. Í samningunum við Flóabandalagið var reiknað með
að ríflega þriðjungur verkafólks hefðu tekið upp viðbótarsparnað á
samningstímanum og það myndi valda atvinnulífinu 0,7% kostnaðarauka
í heild á samningstímanum öllum. Heldur meiri þátttöku, og þar með
kostnaði, var vænst hjá verslunarmönnum og mestri hjá
iðnaðarmönnum. Í heild var reiknað með tæplega helmings þátttöku í
lok samningstímans sem valdið hefði um 0,9% kostnaðarauka fyrir
atvinnulífið. Þessar áætlanir við samningsgerðina koma fram í
eftirfarandi töflu.
Könnun á viðbótarsparnaði á grundvelli gagna Kjararannsóknarnefndar
Í gögnum þeim sem berast Kjararannsóknarnarnefnd (KRN) er að finna upplýsingar um framlög fyrirtækjanna í úrtakinu til lífeyrissjóða, bæði samningsbundin framlög, yfirleitt 6%, og viðbótarframlög. Framlögin eru ósundurliðuð í einni tölu þannig að ekki er unnt að greina nákvæmlega á milli kjarasamningbundinna framlaga, mótframlaga gegn viðbótarlífeyrissparnaði eða annarra viðbótarframlaga. Það kemur þó ekki mikið að sök þar sem kjarasamningsbundin lífeyrisframlög eru yfirleitt 6%, en þó eru á því nokkrar mikilvægar undantekningar, s.s. hjá félagsmönnum Samvinnulífeyrissjóðsins. Í þeim sjóði er framlag vinnuveitenda 7%.
Forvitnilegt er að kanna hvernig mótframlög atvinnurekenda gegn viðbótar lífeyrissparnaði launamanns hafa þróast frá upphafi samningsákvæðanna um það efni. Í því skyni var gagnasafn KRN tekið til skoðunar fyrir marsmánuð árin 2000, 2001 og 2002. Í marsmánuði 2000 höfðu ákvæðin um mótframlög ekki tekið gildi, en þau tóku gildi 1. maí 2000, í mars 2001 var mótframlagið 1% og í mars 2002 var mótframlagið orðið 2%. Fyrirfram var búist við hægfara aukningu í byrjun, en að mikil aukning yrði á sparnaðinum í ársbyrjun 2002 þegar mótframlagið hækkaði í 2%. Könnunin bendir hins vegar til þess að þátttakan hafi orðið mjög mikil frá upphafi en einnig að veruleg aukning hafi orðið á sparnaðinum á þessu ári.
Framlög vinnuveitenda til lífeyrissparnaðar
í mars árin 2000-2002
(smellið á myndina)
Kostnaður atvinnulífsins 1,5
milljörðum meiri en ætlað var
Árið 2000 nam meðalframlag vinnuveitenda til
lífeyrissparnaðar 6,8% af launum. Skýring þess hvers vegna
framlagið er hærra en 6% má einkum rekja til félagsmanna
Samvinnulífeyrissjóðsins auk kjarasamninga nokkurra tiltölulega
fámennra stétta sem samið hafa um hærra framlag vinnuveitenda en
almennt gerist.
Í mars 2001, þegar samningsákvæðin höfðu verið í gildi í 10 mánuði var mótframlag vinnuveitenda orðið 7,5% að meðaltali og hafði hækkað um 0,8%. Þetta er mun meiri aukning sparnaðar en gert var ráð fyrir í kjarasamningunum, en þá var búist við að þetta samningsákvæði myndi kosta atvinnulífið 0,2-0,3% á árinu 2001.
Í mars 2002 var framlag vinnuveitenda orðið 8,2% að meðaltali og
aukning launakostnaðar orðin 1,4% á samningstímanum vegna
viðbótarframlaga í lífeyrissjóði, eða 4-4,5 milljarðar króna á
ársgrundvelli. Kostnaður atvinnulífsins er orðinn mun meiri en
búist var við að hann yrði á öllum samningstímanum, eða 1,4% í stað
0,9%, og nemur viðbótin um einum og hálfum milljarði króna á ári.
Samningurinn um 1% framlag til viðbótar lífeyrissparnaðar, sem gekk
í gildi 1. júlí í ár, mun væntanlega hækka þessa tölu um a.m.k.
einn milljarð til viðbótar.
Jafnt eftir starfsstéttum
Það kemur bæði á óvart hve mikill sparnaðurinn er og hve jafn hann
er eftir starfsstéttum. Algengast er að mótframlögin séu í kringum
1,5% en það má túlka sem svo að þrír af hverjum fjórum launamönnum
í þessum stéttum hafi að jafnaði lagt fé til viðbótar
lífeyrissparnaðar. Þá hefur verið talið var að þátttaka verkafólks
í þessum sparnaði væri hverfandi, og mun minni en annarra stétta,
en annað kemur í ljós skv. þessari könnun. Af lítilli þátttöku
verkafólks í séreignarsparnaðardeild Lífeyrissjóðsins Framsýnar
hefur verið dregin sú ályktun að viðbótar lífeyrissparnaður þess
væri lítill og minni en annarra stétta, en vera kann að verkafólk
hafi í talsverðum mæli kosið að fela öðrum vörsluaðilum
ávöxtun lífeyrissparnaðar síns. Nýlegar tölur frá
Fjármálaeftirlitinu renna frekari stoðum undir að svo sé, en
samkvæmt þeim eru rúm 60% viðbótarlífeyrissparnaðar í vörslu
annarra aðila en lífeyrissjóða.
Hlutfallsleg þátttaka í viðbótarsparnaði
Gögn KRN benda til þess að þetta sparnaðarform hafi fengið
mjög góðan byr enda fjárhagsleg hvatning mikil, sem og kynning
lífeyrissjóða og banka. Launamenn hafa tekið vel við sér í byrjun
og áhrifin af hækkun framlagsins úr 1% í 2% í ársbyrjun 2002 valdið
því að fjölmargir hafi tekið ákvörðun um þátttöku. Gögn KRN benda
til þess að 55% launamanna hafi í mars á þessu ári fengið framlög
umfram 6% samanborið við 22% tveimur árum áður. Skýring þess að
hlutföllin eru ekki hærri en raun ber vitni bendir til þess að þeir
sem hafa lægstu tekjurnar og minnsta vinnuframlagið, séu t.d. í
aukastörfum, taki ekki þátt í viðbótar lífeyrissparnaði.
Hlutfall launamanna sem fékk
meira en 6% lífeyrisframlag frá vinnuveitenda í
mars árin 2000, 2001 og 2002
(smellið á myndina)
