Á föstudaginn var, 28. febrúar, innsiglaði launanefnd heildarsamtakanna á vinnumarkaðnum að lengsta samningstímabil í samskiptasögu aðila vinnumarkaðarins er orðið staðreynd. Samningstíminn sem er tæp fjögur ár var háður þeim fyrirvara að verðbólga sem fór vaxandi  við samningsgerðina vorið 2000 næðist niður á samningstímanum og yrði svipuð og meðal viðskiptaþjóða okkar. Þessi forsenda samninganna, sem jafnframt var markmið þeirra, skyldi athuguð af nefnd samningsaðila  í febrúar ár hvert. Niðurstaðan nú lætur ekki mikið yfir sér en er eigi að síður mikilvæg þar sem hún staðfestir að markmiðin náðust. Þar er ólíku saman að jafna við umræðuna í kringum strikið rauða fyrir ári síðan.

Áhætta vinnuveitenda
Niðurstaðan nú er ekki síst mikilvæg í því ljósi að vinnuveitendur tóku mikla áhættu með gerð þessara samninga. Áhættan fólst í því að kostnaður samninganna féll að stærri hluta á fyrri hluta tímabilsins en ávinningurinn fólst í hinum langa samningstíma og byggði  þar af leiðandi á því að forsendur stæðust. Ef þær hefðu ekki staðist, og samningum hefði verið sagt upp í fyrravor,  þá hefðu vinnuveitendur staðið uppi með mikinn kostnað en lítinn ávinning.

Ávinningur almennings
Enginn þarf að velkjast í vafa um að íslenskur almenningur hefur notið ríkulega þess ávinnings sem samningsgerð þessi hefur leitt af sér, sbr. umfjöllun um kaupmáttarþróun í þessu fréttabréfi. Þar er ekki einungis um að ræða einhvern meðaltalsávinning, sem farið hafi fram hjá þeim lakast settu, heldur hafa kjör þeirra sem minnst bera úr býtum á vinnumarkaðnum batnað hlutfallslega mest. Það er staðreynd sem ekki verður mótmælt að kaupmáttur lágmarkskauptaxta hefur hækkað  um 58% frá því í janúar 1995, líkt og fjallað var um á vef SA í janúar sl. Þá hefur kaupmáttur lægstu mánaðarlauna hækkað um 65%. Þótt kaupmáttur atvinnuleysisbóta og bóta almannatrygginga hafi ekki aukist eins mikið og lægstu launataxta þá er kaupmáttaraukning þessara bóta einnig umtalsverð og nemur tugum prósenta á þessu tímabili. 

Blikur á lofti
Við samningsgerð á almennum vinnumarkaði undanfarinn áratug hafa leiðarljósin verið stöðugleiki í efnahagslífi og styrk samkeppnisstaða atvinnulífs. Menn hafa verið sammála um að bætt kjör byggðust á því að skapa atvinnulífinu góð vaxtarskilyrði.  Nú eru ýmsar blikur á lofti.

Óhagstæð gengisþróun
Gengisþróun krónunnar hefur verið atvinnulífinu sérlega óhagfelld undanfarna mánuði. Þá þróun má að mestu rekja til væntinga um áhrif fyrirhugaðra 180 milljarða króna fjárfestinga á Austurlandi næstu fimm árin. Gengishækkunin er svo mikil að hún elur af sér nýtt ójafnvægi. Samtök atvinnulífsins hafa ítrekað lýst stuðningi við þær framkvæmdir. Samtökin hafa hins vegar, ásamt öðrum hagsmunasamtökum, tekið þátt í umræðu um þessa nýju stöðu og reynt að varpa ljósi á aðstæður í atvinnulífi við þessi skilyrði, sem eru aðrar og verri en menn höfðu fyrirfram gert sér í hugarlund. Talsmönnum atvinnulífsins hefur verið legið á hálsi fyrir að átta sig ekki á nýju umhverfi við stjórn efnahagsmála og að hafa gert kröfur til Seðlabanka Íslands sem hann rísi ekki undir.

  

Ófullkomnar væntingar
Því fer að sjálfsögðu fjarri að talsmenn atvinnulífsins beri ekki sama skynbragð og aðrir sem um þessi mál fjalla á það að gengi krónunnar er ekki lengur ákveðið af Seðlabankanum heldur ákvarðast á markaði. Hvað það er sem ákvarðar gengi gjaldmiðla liggur hins vegar ekki eins skýrt fyrir en ljóst er að þar skipta væntingar um það sem framundan er næstu misseri og ár mjög miklu. Það eru einmitt ákveðnir þættir í þessari mynd sem menn hafa verið að ræða. Það hefur t.d. verið ójafnvægi milli þess sem talist getur skýrt og óskýrt í þeirri framtíðarmynd sem fjallað er um. Annars vegar er svo til fullkomin vissa um að framkvæmdirnar muni eiga sér stað, að þær muni valda þenslu í efnahagslífinu og að Seðlabankinn muni sporna gegn henni með háum vöxtum, og hins vegar er afar óljós mynd um raunverulega stærðargráður og tímasetningar fjárfestinganna og eftirspurnaráhrif þeirra innanlands.  Menn hafa gefið sér að ákveðin hlutföll þessara fjárfestinga muni leiða til eftirspurnaraukningar innanlands, en í ljósi þess að erlendir aðalverktakar munu bæði stjórna byggingu virkjunar og álvers þá er hinn innlendi þáttur mjög óljós og einmitt mjög háður því hvort þensla verði mikil eða ekki á framkvæmdatímanum.

Ábyrgð stjórnvalda
Í þeirri mynd sem dregin hefur verið upp hafa menn gefið sér að hagstjórn opinberra aðila muni bregðast og meginþungi efnahagsstjórnar lenda á Seðlabankanum. Um þessa framtíðarsýn er engin sátt í atvinnulífinu. Hún felur í sér að fjölda fyrirtækja í alþjóðlegri samkeppni verði fórnað á altari hárra vaxta og hágengis á framkvæmdatímanum. Menn hljóta að gera ráð fyrir því að sú ríkisstjórn sem mynduð verður eftir kosningar rísi undir því mikilvægasta verkefni sínu að jafna uppsveifluna með skynsamlegri stjórn ríkisfjármála. Samdráttur í ríkisrekstrinum á framkvæmdatímanum er mun sársaukaminni aðgerð en hávaxta- og hágengisstefna með tilheyrandi ruðningsáhrifum. Í ljósi umfangs sveitarfélaganna gerir atvinnulífið sömu kröfur til þeirra og til ríkisvaldsins um aðhald að útgjöldum, bæði til rekstrar og fjárfestinga, á framkvæmdatímanum.

Hannes G. Sigurðsson