Nú þegar efnahagslægðin gengur yfir íslenskt atvinnulíf af fullum krafti kemur æ betur í ljós hvaða fyrirtæki verða í hættu og hvaða fyrirtæki munu þurfa uppstokkun á skuldum og hugsanlega eignarhaldi. Könnun Samtaka atvinnulífsins síðastliðið sumar benti til þess að 70% fyrirtækja væru öflug og gætu staðið af sér mikla storma en 30% fyrirtækjanna væru veik og í hættu þegar erfiðleikar steðja að. Veruleikinn sem nú er að koma í ljós virðist staðfesta þetta.

Bankarnir gegna lykilhlutverki við uppstokkun fyrirtækja. Þeir munu hafa forystu í endurskipulagningu á fjárhag þeirra og í mörgum tilvikum leggja þeim til nýtt eigið fé. Á vettvangi Samtaka atvinnulífsins hefur mjög verið rætt hvernig skynsamlegast sé að bankarnir standi að málum. Þeir hafa gefið út stefnu um vinnubrögð sín og hyggjast hafa alþjóðlegar viðmiðanir til hliðsjónar. Ætlunin er að færa eignarhald á fyrirtækjum í sérstök umsýslufélög. Bankarnir hafa lýst vilja til þess að hafa meðferð þessara mála eins opna og sanngjarna og þeim er unnt.

Megingagnrýnin sem fram hefur komið frá viðskiptavinum bankanna í atvinnulífinu snýst um að ákvarðanataka sé hvergi nærri nógu virk og markviss. Mál dragist, skipt sé oft um skoðun, þekkingu á einföldum þáttum skorti, starfsmenn fælist ábyrgð og stefnumótun sé ábótavant. Þessi gagnrýni skýrist að stórum hluta af því að efnahagsreikningur hinna nýju banka liggur ekki fyrir og þeir vita ekki hvernig þeir sjálfir standa og ennfremur hjálpar það ekki til að bankarnir eru ríkisbankar með öllu því stefnuleysi sem slíku fyrirkomulagi óhjákvæmilega fylgir.

Verkefni bankanna er ærið og afar mikilvægt við uppstokkun atvinnulífsins. Eignarhald fyrirtækja má ekki festast á höndum bankanna heldur verður að vinna markvisst að því að koma fyrirtækjum í hendur einstaklinga á nýjan leik. Umsýslufélög bankanna þurfa að vera fjárfestingasjóðir sem eru opnir fyrir fjárfestingum utanaðkomandi og að vera virkir í að koma fyrirtækjum á hlutabréfamarkaðinn í Kauphöllinni eftir því sem kostur er.

Uppbygging hlutabréfamarkaðarins í Kauphöllinni er afar mikilvæg fyrir þróun atvinnulífsinsá næstu árum. Verðmætatapið frá hátindi markaðarins nemur um landsframleiðslu tveggja ára sem hefur haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir allt efnahagslífið. Ný uppbygging þarf að byggjast á meiri fagmennsku og aga en á síðustu árum og markaðurinn verður að öðlast traust almennings á ný. Endurvekja ætti skattafslátt vegna hlutabréfakaupa.

Háir vextir hjálpa ekki bönkunum. Enginn eðlilegur rekstur stendur undir 25% vöxtum og þaðan af hærri né heldur tveggja stafa vaxtatölum á verðtryggðum lánum. Vandamálin hrannast því upp í bönkunum í stóran afskriftahaug sem einhvern tímann þarf að moka burt. Erlend lán atvinnulífsins skapa líka óviðráðanleg vandamál ef bankarnir fá ekki eðlilegan aðgang að erlendu lánsfé.

Nauðsynlegt er að skýra stöðu bankanna sem fyrst. Óvissan eykur á vandann, tefur ákvarðanir og eykur stefnuleysi. Lækka verður vextina til þess að minnka vandann því að fyrirsjáanleg útlánatöp með þessum háu vöxtum er ekkert annað en uppskrift að hruni nýju bankanna þá loksins þegar og ef þeir komast af stað.

Vilhjálmur Egilsson