1 MIN
Einkaneysla byggð á skuldasöfnun
Í nýjustu spá fjármálaráðuneytisins er gert ráð fyrir að einkaneysla heimilanna aukist um tæp 3% í ár borið saman við rösklega 6% aukningu í fyrra. Mikil aukning einkaneyslu í fyrra vekur upp spurningar um hvort heimilin hafi enn á ný spennt bogann of hátt og hvort aðlögunar að lægra neyslustigi verði þörf innan skamms. Svarið við spurninginni veltur á því hvort einkaneysla á mann hafi þróast á skjön við kaupmáttarþróun og jafnframt hvort núverandi kaupmáttarstig sé raunhæft miðað við greiðslugetu atvinnulífsins. Sé litið til þróunarinnar frá árinu 1995 kemur í ljós að einkaneysla heimilanna jókst á hverju ári umfram kaupmáttaraukningu allan síðari hluta síðasta áratugar, þ.e. árin 1996-2000. Þannig jókst kaupmáttur launa, á mælikvarða launavísitölu, um rúm 20% á tímabilinu 1995-2000 en einkaneysla á mann jókst um tæp 30% á sama tíma. Í kjölfarið sigldi síðan snörp aðlögun einkaneyslu heimilanna að tekjum þeirra og minnkaði einkaneysla á mann bæði árið 2001 og 2002, samtals um 6%. Einkaneysla jókst síðan verulega á ný á síðasta ári eins og áður kom fram.
Í nýjustu spá fjármálaráðuneytisins er gert ráð fyrir að einkaneysla heimilanna aukist um tæp 3% í ár borið saman við rösklega 6% aukningu í fyrra. Mikil aukning einkaneyslu í fyrra vekur upp spurningar um hvort heimilin hafi enn á ný spennt bogann of hátt og hvort aðlögunar að lægra neyslustigi verði þörf innan skamms. Svarið við spurninginni veltur á því hvort einkaneysla á mann hafi þróast á skjön við kaupmáttarþróun og jafnframt hvort núverandi kaupmáttarstig sé raunhæft miðað við greiðslugetu atvinnulífsins. Sé litið til þróunarinnar frá árinu 1995 kemur í ljós að einkaneysla heimilanna jókst á hverju ári umfram kaupmáttaraukningu allan síðari hluta síðasta áratugar, þ.e. árin 1996-2000. Þannig jókst kaupmáttur launa, á mælikvarða launavísitölu, um rúm 20% á tímabilinu 1995-2000 en einkaneysla á mann jókst um tæp 30% á sama tíma. Í kjölfarið sigldi síðan snörp aðlögun einkaneyslu heimilanna að tekjum þeirra og minnkaði einkaneysla á mann bæði árið 2001 og 2002, samtals um 6%. Einkaneysla jókst síðan verulega á ný á síðasta ári eins og áður kom fram.
Mikil skuldaaukning heimilanna
Aukning neysluútgjalda heimila sem ekki á sér stoð í auknum kaupmætti hlýtur óhjákvæmilega að vera fjármögnuð með lántökum. Um auknar skuldir heimila bera opinber gögn órækt vitni. Skuldir heimila hafa tvöfaldast á undanförnum áratug í hlutfalli við ráðstöfunartekjur og námu um 180% í árslok 2003 samkvæmt gögnum Seðlabanka Íslands. Fyrir þessari skuldaaukningu eru margar ástæður, m.a. verðhækkun íbúðarhúsnæðis, sem bæði kallar á auknar lántökur íbúðakaupenda og veldur auðlegðaráhrifum hjá íbúðaeigendum, en einnig hlýtur aukið framboð lánsfjár, gott atvinnuástand og væntingar um betri tíð að vera meðal veigamestu skýringa.
Skuldaaukning heimilanna kemur vel í ljós þegar skuldirnar eru settar í samhengi við fasteignir þeirra. Á meðfylgjandi mynd er sýnt hlutfall veðskulda annars vegar, og heildarskulda hins vegar, af fjármunaeign í íbúðarhúsnæði. Fjármunaeign í íbúðarhúsnæði er skilgreint sem framreiknað kostnaðarverð íbúðarhúsnæðis og er því frábrugðið markaðsverði. Myndin sýnir að veðskuldir heimilanna hafa hækkað úr 30% í rúm 67% af kostnaðarverði íbúðarhúsnæðis á undanförnum áratug. Heildarskuldir heimilanna, þ.e. veðskuldir að viðbættum lausaskuldum, stefna í 100% af kostnaðarverði íbúðarhúsnæðis, en þetta hlutfall var 40% árið 1990.
Skorður við frekari hagvexti