Ábyrgð nýs rekstraraðila gagnvart starfsmönnum

við sölu, leigu, eða samruna fyrirtækja

Við kaup á fyrirtæki eða hluta þess og samruna fyrirtækja vakna spurningar um skyldur kaupanda gagnvart starfsmönnum. Starfsmenn geta átt rétt á að flytjast yfir til hins nýja rekstraraðila með óbreyttum kjörum og nýji rekstraraðilinn jafnvel verið ábyrgur fyrir ógreiddum launaskuldum fyrri vinnuveitanda gagnvart þeim starfsmönnum sem hefja störf hjá honum.  

Lög um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum
Réttarstaðan ræðst af því hvort lögum um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum, nr. 72/2002 (áður lög nr. 77/1993), verði beitt í viðkomandi tilviki. Það getur verið matsatriði. Það mat hefur reynst erfitt og orðið tilefni fjölda dómsmála um skýringu á tilskipun Evrópusambandsins sem lögfest er með þessum lögum.
 

Um skýringu á lögunum er því horft til dóma Evrópudómstólsins. Meginviðmiðið til að ákvarða hvort um er að ræða aðilaskipti er hvort fyrirtækið heldur einkennum sínum. Því þarf að líta til þess um hvaða tegund fyrirtækis er að ræða, hvort áþreifanleg verðmæti eru framseld, svo sem fasteignir eða lausafé, og hvert er virði óhlutbundinna verðmæta þegar aðilaskipti fara fram. Einnig hvort meirihluti starfsmanna flyst til hins nýja vinnuveitanda og hvort framsalshafi heldur viðskiptavinum framseljanda. Líta þarf heildstætt á þessi atriði. Hefur þetta verið staðfest í dómum EFTA-dómstólsins. Sjá skýringar með lögunum og dóm Hæstaréttar í máli nr. 435/2002.  Í málinu var því hafnað að yfirtaka á farmiðasölu hefði falið í sér aðilaskipti í skilningi laganna þar sem farmiðasalan gæti ekki talist hafa verið efnahagsleg eining, sem haldið hefði sérkennum sínum eftir yfirtökuna.

EFTA-dómstóllinn hefur einnig talið að það tilvik að nýr verktaki taki við verki sem annar hefur annast áður samkvæmt útboði geti fallið undir aðilaskiptareglur tilskipunarinnar.  Það á þó ekki við nema veruleg áþreifanleg eða óhlutbundin verðmæti séu framseld og verulegur hluti starfsmanna sem vann að þessum verkefnum hjá fyrri vinnuveitanda bæði hvað varðar fjölda og þekkingu sé endurráðinn, sbr mál nr. E-3/96. 

Kröfur hafa einnig komið fram hér á landi um að yfirtaka húsnæðis teljist aðilaskipti í skilningi laganna þegar sömu eða samsvarandi starfsemi er haldið áfram með sömu starfsmönnum. Lögin um aðilaskipti að fyrirtækjum gera þó ráð fyrir að  aðilaskiptin verði á grundvelli framsals eða samruna.

Skyldur vinnuveitanda samkvæmt lögunum
Ef aðilaskiptalögin eiga við færast réttindi og skyldur framseljanda samkvæmt ráðningarsamningi yfir til nýja rekstraraðilans sem verður  vinnuveitandi starfsmanna.  Þetta þýðir að starfmennirnir færast sjálfkrafa yfir til hans með sömu kjörum og hann naut áður. Vinnuveitandinn verður einnig bundinn af að virða kjarasamningsbundin kjör starfsmanns með sömu skilyrðum og giltu fyrir fyrri vinnuveitanda á meðan kjarasamningurinn er í gildi.

Aðilaskiptin takmarka jafnframt réttinn til að segja starfsmönnum upp störfum. Það er óheimilt að segja starfsmönnum upp vegna aðilaskiptanna, bæði fyrir og eftir þau, nema efnahagslegar, tæknilegar eða skipulagslegar ástæður séu fyrir hendi sem hafa í för með sér breytingar á starfsmannahaldi fyrirtækis. Vinnuveitandinn á sönnunarbyrðina fyrir því að slíkar ástæður liggi að baki uppsögn.

Þá er því haldið fram með vísan til dómaframkvæmdar Evrópudómstólsins að nýr vinnuveitandi verði ábyrgður fyrir skuldum fyrri vinnuveitanda sem stofnað er til fyrir aðilaskiptin. Það er talið felast í lögbundinni yfirtöku hans á  réttindum og skyldum fyrri vinnuveitanda samkvæmt ráðningarsamningi og eigi jafnt við um ógjaldfallnar og gjaldfallnar skuldir, sbr. dóm Evrópudómstólsins í máli 135/83. Ábyrgðarsjóður launa hefur því hafnað greiðslu slíkra krafna hafi fyrirtæki orðið gjaldþrota eftir að reksturinn hefur verið seldur. 

Upplýsingaskylda vinnuveitanda
Þá ber vinnuveitanda, bæði fyrri rekstraraðila og þeim sem tekur við rekstrinum, að veita trúnaðarmönnum starfsmanna, eða starfsmönnum sjálfum séu trúnaðarmenn ekki fyrir hendi, upplýsingar um fyrirhuguð aðilaskipti. Það skal gert með góðum fyrirvara og áður en aðilaskiptin hafa bein áhrif á störf og starfsskilyrði starfsmanna. Upplýsingar skulu þá veittar um það hvenær aðilaskiptin munu eiga sér stað, ástæðu þeirra og áhrif breytingarinnar fyrir starfsmenn, sjá nánar 6. gr. laganna.

Framkvæmd
Með tilliti til alls þessa er mikilvægt að skoða réttarstöðuna áður en gengið er frá yfirtökunni og ákvarðanir teknar um framkvæmdina. Meta þarf hvort líkur séu til að um sé að ræða aðilaskipti í skilningi tilskipunarinnar og hvað þurfi að athuga í því sambandi. Þá þarf einnig að upplýsa trúnaðarmenn og eftir atvikum starfsmenn um fyrirhuguð aðilaskipti áður en þau koma til framkvæmda.

Aðildarfyrirtæki Samtaka atvinnulífsins geta leitað ráðgjafar hjá lögmönnum samtakanna.

Hrafnhildur Stefánsdóttir, yfirlögfræðingur Samtaka atvinnulífsins