Erfiðleikar í atvinnulífinu endurspeglast skýrt í mati stjórnenda fyrirtækja á stöðu og horfum í  ársfjórðungslegri könnun Capacent meðal 400 stærstu fyrirtækja landsins. Samkvæmt nýrri könnun, sem gerð var í september 2010, telja 80% stjórnenda aðstæður slæmar, 20% að þær séu hvorki góðar né slæmar en enginn að þær séu góðar. Þetta er svipuð niðurstaða og í fyrri könnunum á árinu þar sem fram hefur komið að 80-90% svarenda telja aðstæður í efnahagslífinu slæmar.

Þeim fer fækkandi sem telja að aðstæður verði betri eftir 6 mánuði. Um 20% svarenda sjá fram á betri tíma eftir 6 mánuði, en í júní sl. var hlutfallið 31%  Á hinn bóginn telja nú 29% að ástandið eigi eftir að versna samanborið við 28% í júní sl. Svartsýnin er mun meiri á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu.

45% stjórnenda telja að aðstæður verði betri að ári liðnu samanborið við 53% í mars sl. Þetta er lakari niðurstaða en mælst hefur frá því fyrir efnahagshrunið haustið 2008. Stjórnendur á landsbyggðinni eru einnig svarsýnni en kollegar þeirra á höfuðborgarsvæðinu sem markast mjög af væntingum stjórnenda í sjávarútvegi.

Líkt og í fyrri könnunum telja nær allir aðspurðra sig hafa nægt starfsfólk og einungis 8% búa við skort á starfsfólki. Ráðningaráform stjórnenda benda til þess að það syrti í álinn á næstu 6 mánuðum þar sem 25% þeirra hyggjast fækka starfsmönnum en 17% fjölga. Þetta er nánast sama niðurstaða og var fyrir ári síðan. Verst er ástandið í byggingarstarfsemi og iðnaði þar sem um 40% fyrirtækja sjá fram á fækkun starfa. Þriðjungur fyrirtækja í sérhæfðri þjónustu gera hins vegar ráð fyrir að fjölga störfum. Mikill meirihluti fyrirtækja býr við vannýtta framleiðslugetu þar sem 70% þeirra telja ekkert vandamál að bregðast við óvæntri eftirspurn eða sölu. Nánast allir svarendur búast við því að þetta ástand verði viðvarandi næstu 6 mánuði. Þetta er svipuð niðurstaða og verið hefur síðustu tvö ár.

Varðandi afkomu fyrirtækja þá reikna 40% stjórnenda með minni hagnaði á þessu ári en í fyrra en rúmur fjórðungur (27%) reiknar með betri afkomu. Fleiri stjórnendur á landsbyggðinni (48%) en á höfuðborgarsvæðinu (36%) gera ráð fyrir minni hagnaði í ár. Búist er við lakari afkomu á næstunni þar sem 35% stjórnenda telja að framlegð (EBITDA) fyrirtækisins muni minnka á næstu 6 mánuðum en 23% að hún muni vaxa.

Varðandi eftirspurn þá telur þriðjungur stjórnenda að velta fyrirtækisins aukist á þessu ári en heldur færri (29%) að hún minnki. Að meðaltali er velta talin aukast um 3,2% í krónum talið milli áranna 2009 og 2010. Sama gildir um innlenda eftirspurn eftir vörum fyrirtækisins þar sem heldur fleiri (25%) telja að eftirspurnin aukist en að hún minnki (20%).

Flestir útflytjenda (73%) gera ráð fyrir óbreyttu söluverði á erlendum mörkuðum næstu 6 mánuði en álíka margir telja að verð muni ýmist hækka eða lækka. Á hinn bóginn gera mun fleiri útflytjendur (43%) ráð fyrir aukinni eftirspurn eftir afurðum þeirra á erlendum mörkuðum en að hún minnki (6%). Það vekur þó athygli að 35% stjórnenda fyrirtækja í flutningum og ferðaþjónustu gera ráð fyrir lægra söluverði á erlendum mörkuðum en á móti reiknar svipað hlutfall við aukinni erlendri eftirspurn.

Þegar kemur að launaþróun þá telja 45% stjórnenda að laun muni hækka á næstu 6 mánuðum og rúmur helmingur (52%) að þau muni standa í stað. Samanvegið reikna stjórnendur með að laun hækki um 1,4% að meðaltali á næstu 6 mánuðum. Í flestum atvinnugreinum er reiknað með hækkunum á bilinu 1-1,5%, nema í byggingariðnaði þar sem ekki er reiknað með neinum hækkunum. Lítill munur er á höfuðborgarsvæði og landsbyggð eða eftir því hvort fyrirtækin selji vörur til útlanda eða ekki.

62% stjórnenda telja að laun starfsmanna hækki á milli áranna 2009 og 2010 en 31% að laun standi í stað. Að meðaltali telja stjórnendur að laun hækki um 1,8% milli áranna 2009 og 2010.

Þriðjungur stjórnenda (33%) telur að fjárfestingar fyrirtækisins í varanlegum rekstrarfjármunum verði minni á þessu ári en á því síðasta, 16% að þær verði meiri en helmingur (51%) að þær muni standa í stað. Þótt horfur um þróun fjárfestingar á þessu ári séu slæmar þá eru þær skárri en fram hefur komið í síðustu könnunum. Í krónum talið áætla stjórnendur að fjárfestingar aukist um 1,6% á þessu ári og miðað við tæplega 6% verðbólgu milli ára er um að ræða 4% raunsamdrátt. Fram koma áform um töluvert auknar fjárfestingar á næsta ári sem endurspeglar áform um aukna álvinnslu og tengdar virkjunarframkvæmdir.

Stjórnendur telja að stýrivextir Seðlabankans fari áfram lækkandi og verði komnir í 5% eftir 12 mánuði. Þá telja þeir að vísitala neysluverðs muni hækka um 2,5% á næstu 12 mánuðum. Hins vegar gera stjórnendur ráð fyrir að 12 mánaða verðbólga eftir 2 ár verði 4%.

Tæpur helmingur (46%) stjórnenda telur að gengi íslensku krónunnar muni styrkjast á næstu 12 mánuðum, 20% þeirra telja að það muni veikjast en þriðjungur (34%) telja að gengið haldist óbreytt. Ekki er þó taldar líkur á mikilli styrkingu, eða að meðaltali um 2%.

Um könnunina

Samtök atvinnulífsins hafa samstarf við fjármálaráðuneytið og Seðlabanka Íslands um reglubundna könnun á stöðu og framtíðarhorfum stærstu fyrirtækja á Íslandi. Framkvæmd könnunarinnar er í höndum Capacent. Könnunin er gerð ársfjórðungslega. Einföld könnun með 10 spurningum er gerð í annað hvort skipti, en hin skiptin er gerð ítarleg könnun með um 30 spurningum.

Að þessu sinni var könnunin gerð á tímabilinu 8. september til 1. október 2010 og voru spurningar 32. Í upphaflegu úrtaki voru 500 stærstu fyrirtæki landsins (miðað við heildarlaun), en í endanlegu úrtaki voru 419. Svarhlutfall var 61,1%. Niðurstöður eru greindar eftir staðsetningu, atvinnugrein, veltu og starfsmannafjölda. Ekki er um að ræða samræmda túlkun samstarfsaðilanna á niðurstöðum könnunarinnar.