Að beiðni Samtaka atvinnulífsins og Samtaka banka og verðbréfafyrirtækja hefur Jóhannes Sigurðsson hrl., prófessor við Rannsóknarstofnun í fjármálarétti við Háskólann í Reykjavík, tekið saman álitsgerð um heimildir Íbúðalánasjóðs til lánveitinga, fjármögnunar og áhættustýringar. Markmið álitsgerðarinnar er að leggja mat á það hvort sú starfsemi sem Íbúðalánasjóður stundar sem ríkisstofnun, rúmist innan þeirra lagaheimilda sem um starfsemina fjalla, eins og spurningar hafa vaknað um.

Samkvæmt lánasamningum Íbúðalánasjóðs og fjármálafyrirtækja eru lánin ætluð til íbúðakaupa viðskiptamanna fjármálafyrirtækjanna. Lánin eru að hámarki  25 m.kr. og eru tryggð með 1. veðrétti í íbúðarhúsnæði. Röksemdir Íbúðalánasjóðs fyrir lánveitingunum eru þær að lánveitingarnar séu liður í hefðbundinni áhættustýringu sjóðsins sem komin er til vegna mikilla uppgreiðslna á lánum.

Óheimil lánastarfsemi
Í álitsgerð Jóhannesar er komist að þeirri niðurstöðu að Íbúðalánasjóði sé samkvæmt lögum ekki heimilt að veita lán til fjármálafyrirtækja með þeim hætti sem sjóðurinn hefur gert, jafnvel þótt tilgangurinn með þeim lánum sé að endurlána einstaklingum eða byggingaraðilum til kaupa eða bygginga á íbúðarhúsnæði. Sjóðurinn hafi í raun tekið þátt í fjármálastarfsemi sem rúmist ekki innan starfsheimilda hans. Í kjölfar kerfisbreytinga á fjármögnun og útlánum Íbúðalánasjóðs árið 2004 hafi sjóðurinn setið uppi með mikla fjármuni vegna endurgreiðslna sem hann hafi ekki haft þörf fyrir til að standa undir eftirspurn eftir íbúðalánum hjá sjóðnum. Íbúðalánasjóður hafi þrátt fyrir það haldið áfram verðbréfaútgáfu á árinu, þó svo að sjóðinn hafi ekki vantað fjármuni til útlána til að mæta lögbundnu hlutverki sínu.

Ekki í nafni áhættustýringar
Í álitsgerð sinni segir Jóhannes Sigurðsson að lánasamningar Íbúðalánasjóðs við fjármálafyrirtæki uppfylli ekki skilyrði laga og reglugerða um eigna- og áhættustýringu. "Samkvæmt reglunum er sjóðnum heimilt að eiga viðskipti með eigin verðbréf og önnur verðbréf í því skyni að stýra áhættu. Lánasamningarnir uppfylla ekki skilyrði þess að vera verðbréf. Samkvæmt ákvæðum lánasamninganna eru þeir ekki framseljanlegir en það er eitt skilgreiningaratriði verðbréfa. Að auki getur það ekki talist til hefðbundinna áhættustýringaaðferða að Íbúðalánsjóður veiti lán til íbúðarkaupa fyrir milligöngu fjármálafyrirtækja sem fela í sér meiri áhættu en almenn lán sjóðsins til íbúðarkaupa."

Farið í kringum lagaheimildir
Fjárhæðir íbúðalána, sem liggja að baki lánasamningum Íbúðalánasjóðs og fjármálafyrirtækja, eru hærri en heimildir Íbúðalánasjóðs eru til almennra íbúðalána. Hámarkslán almennra lána Íbúðalánasjóðs eru 15,9 milljónir, en mega skv. lánasamningunum vera allt að 25 milljónir króna. "Með lánveitingunum er því farið með ólögmætum hætti í kringum lagaheimildir sjóðsins til íbúðalána," segir Jóhannes og bendir jafnframt á að endurlán ríkisstofnunar til tiltekinna fjármálafyrirtækja á fjármunum sem hún hafi aflað í skjóli ríkisábyrgðar á skuldbindingum, sé ólögmætur ríkisstyrkur sem brjóti í bága við skuldbindingar íslenska ríkisins skv. EES-samningnum. "Engin rök, hvorki félagsleg né önnur, styðja slíkar lánveitingar til tiltekinna fjármálafyrirtækja á samkeppnismarkaði. Ekki er unnt að fallast á þá skoðun að líta beri á uppgreiðslufé íbúðalána með öðrum hætti en upphaflegar lántökur sjóðsins. Uppruni fjárins er sá sami og þess aflað af Íbúðalánasjóði á grundvelli ríkisábyrgðarinnar. Viðkoma peninganna hjá lántökum breytir því ekki að þeirra er aflað á betri kjörum en aðrir aðilar eiga almennt kost á," segir Jóhannes og ítrekar að endurlán Íbúðalánasjóðs til fjármálafyrirtækja á fé sem aflað er með ríkisábyrgð, feli í sér samkeppnislega hindrun fyrir aðrar lánastofnanir sem ekki sé unnt að réttlæta með tilvísun til almennra hagsmuna.

Álitsgerð Jóhannesar Sigurðssonar.