Ríkið greiðir 15-20% húsnæðisverðs

Styrkur ríkisins við húseigendur nemur samtals 10-15 milljörðum króna á ári, eða um 15-20% af kaupverðinu. Ríkistryggð lán til húseigenda hafa aukist um rúm 50% frá 1995 og sterk rök hníga að því að útlán Íbúðalánasjóðs eigi mikinn þátt í þenslu undanfarinna ára.

Auknar lánveitingar Íbúðalánasjóðs má rekja til þess að lánareglur hafa verið rýmkaðar og almenningur hefur óspart nýtt sér nýjar lánsheimildir. Í ræðu sinni á aðalfundi Samtaka atvinnulífsins á dögunum sagði Finnur Geirsson, formaður samtakanna, sterk rök hníga að því að útlán sjóðsins ættu mikinn þátt í þeirri þenslu sem verið hefur hér á landi undanfarin ár.

50% aukning frá 1995
Ríkistryggð lán til húseigenda hafa aukist um meira en 50% umfram almennt verðlag frá 1995. Í nýlegum Peningamálum Seðlabankans kemur fram að íslensk heimili eru einhver hin skuldsettustu í heimi, en skuldir þeirra námu um áramót 167% af ráðstöfunartekjum þeirra á liðnu ári. Þar af eru húsnæðislán nú um helmingur. Leiddar eru líkur að því að húsnæðislánin hafi þó aðeins náð 70% af endanlegri stærð. Því megi búast við að þau eigi enn eftir að vaxa um sinn, ef ekki verði dregið úr skuldahvata í kerfinu. Ríkisstyrkir af tvennu tagi, ríkisábyrgð og vaxtabætur, hvetja fólk til þess að safna skuldum. Hin umfangsmikla lánaniðurgreiðsla hér á landi hlýtur raunar að skekkja allan samanburð á fjárhagsstöðu heimilanna hér og erlendis, því að fólk kýs fremur að auka eyðslu sína en að greiða upp lánin, þótt það hafi getu til.

(smellið á myndina)

Ríkisábyrgð - dulin ríkisútgjöld
Vextir á húsbréfum eru líklega nálægt 2% lægri en vera myndi ef ríkið tæki ekki ábyrgð á bréfunum. Vextir á lánum Landsbankans til húsnæðiskaupa eru um 1,75% hærri en vextir á húsbréfum á markaði. Lán Landsbankans líkjast um margt húsbréfalánum. Þau eru til 30 ára og eru í mesta lagi 65% af kaupverði húsnæðis. Húsbréf eru til 25 eða 40 ára og geta numið 65-70% af kaupverði húsnæðis. En bankalánin eru aðeins veitt gegn fyrsta veðrétti og hafa því forgang á húsbréf ef lánþegi stendur ekki í skilum og ganga þarf að húseigninni. Því má gera ráð fyrir að styrkurinn sem felst í ríkisábyrgð á húsbréfum sé ívið meiri en nemur muninum á vöxtum bréfanna og lána Landsbankans.

Útistandandi húsbréf og húsnæðisbréf voru tæpir 300 milljarðar króna um áramót og 1,75% af því eru fimm milljarðar króna. Ef litið er til eftirstöðva af öðrum húsnæðislánum ríkisins og haft í huga að tryggingar fyrir bankalánum eru traustari en fyrir húsbréfalánum má ætla að niðurgreiðslur á lánum sem felast í ríkisábyrgðinni séu á bilinu 5-10 milljarðar króna á ári.

Útgjöld ríkisins vegna ábyrgða á húsnæðislánum eru að miklu leyti dulin fyrst í stað. Útlán í húsbréfakerfinu eru ekki færð til skuldar í ríkisreikningi. Þess vegna hafa útlánareglur líkast til verið ákveðnar af minni fyrirhyggju en ella.

Tvöfalt styrkjakerfi
Ríkisstyrkir til húsbyggjenda eru tvenns konar, ríkisábyrgðin, sem fyrr var nefnd, og vaxtabætur. Vaxtabætur eru tekju- og eignatengdar, þannig að þær greiða mestan hluta vaxta hjá tekju- og efnalitlu fólki, en meðal- og hátekjufólk greiðir stærri hluta húsnæðis síns sjálft. Vaxtabætur eru um fjórir milljarðar króna á ári. Alls nemur styrkur ríkisins við húseigendur því samtals 10-15 milljörðum króna á ári. Þegar saman er talin ríkisábyrgð og vaxtabætur virðist ekki fjarri lagi að ríkið greiði vexti af húsnæðislánum alls niður um nálægt 3% að jafnaði.

15-20% af kaupverði
Raunvextir af húsnæðislánum nema um þessar mundir 4,5-5% að jafnaði, þegar vaxtabætur hafa verið dregnar frá. Ávöxtunarkrafa á markaði, án ríkisábyrgðar, er hins vegar 7,45%. Þegar endurgreiðslur af 25 ára húsbréfaláni eru núvirtar með 7,45% ávöxtunarkröfu kemur í ljós að aðeins eru um þrír fjórðu hlutar lánsins í raun endurgreiddir. Ríkið greiðir með öðrum orðum fjórðung lánsins. Niðurgreiðslurnar eru enn meiri af húsnæðislánum til 40 ára. Ef reiknað er með að húskaupendur leggi sjálfir fram rúman þriðjung af kaupverði húsnæðis, en taki húsbréfalán fyrir því sem eftir er, nema niðurgreiðslur ríkisins 15-20% af verðinu.

Hagkvæmara hjá einkaaðilum
Í ræðu sinni á aðalfundi SA benti Finnur Geirsson ennfremur á að Íbúðalánasjóður er með um 50% hlutdeild lánamarkaðar til einstaklinga hér á landi. Hann sagði ekkert  mæla sérstaklega með því að meginstarfsemi slíks sjóðs væri á vegum ríkisins og að fastlega mætti reikna með því að einkaaðilar gætu rekið hann með betri og hagkvæmari hætti en nú væri gert.