Heimsmet í opinberum umsvifum
Gjöld í fjárlagafrumvarpi 2004 eru 8% hærri en í fjárlagafrumvarpi fyrir þetta ár og nemur aukningin 20 milljörðum króna. Breytingin milli fjárlagafrumvarpa er betri mælikvarði á aukningu ríkisútgjaldanna heldur en samanburður frumvarps við fjárlög eða áætlaða útkomu ársins. Frumvarpið mun taka breytingum í meðförum þingsins til hækkunar þar til fjárlög verða samþykkt. Síðan koma fjáraukalög og reynslan kennir að þegar upp er staðið hafa gjöldin farið langt umfram það sem upp hefur verið lagt með í fjárlagafrumvarpi.
Meira en tvöföld ætluð aukning
samneysluútgjalda
Fyrir ári síðan var lagt fram fjárlagafrumvarp þar sem gert var ráð
fyrir að samneyslan, þ.e. rekstrarútgjöld ríkis og sveitarfélaga,
myndi aukast um 1% að magni til og um 2,8% í verði og þannig um
3,8% í krónum talið. Nú eru horfur á að aukningin verði 8,3% í
krónum talið, þar af 3,5% magnaukning og 4,7% verðhækkun.
14% aukning til heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytis
Stærsta skýringin á stórauknum rekstrarumsvifum ríkisins að
undanförnu liggur á sviði heilbrigðismála. Hækkunin til
heilbrigðis- og tryggingaráðuneytisins frá síðasta
fjárlagafrumvarpi til áætlaðrar útkomu ársins nemur tæpum sjö
milljörðum króna. Í frumvarpi fyrir næsta ár á að auka framlög
verulega til þessara málaflokka þannig að samanburður milli
frumvarps fyrir þetta ár og næsta sýnir aukningu upp á 13,4
milljarða eða sem nemur 14%.
Heimsmet í hlut samneyslu
Samneysla sem hlutfall af landsframleiðslu er nú áætluð nema 26,4%
af landsframleiðslu. Í fyrra var hlutfallið 25,5%. Þar með er
Ísland komið efst á toppinn í alþjóðlegum samanburði hvað varðar
hlutdeild opinbers rekstrar í þjóðarbúskapnum. Fyrri titilhafar í
þessum samanburði hafa verið Svíar og Danir og nam hlutfallið 25,6%
hjá Svíum á síðasta ári og 25,3% hjá Dönum.
Miklar launahækkanir hjá hinu opinbera
Meginskýringin á stöðugt hækkandi hlut samneyslunnar á Íslandi hafa
verið miklar launahækkanir í opinbera geiranum. Nýjar tölur í
fjárlagafrumvarpinu um þróun launagreiðslna ríkisins vekja nokkra
undrun en þar kemur fram að launagreiðslurnar hafi aukist um tæp
15% milli 2001 og 2002 og að áætluð sé 5,5% aukning til viðbótar á
þessu ári. Þetta gerist á miðju samningstímabili og við aðstæður
samdráttar í efnahagslífinu árið 2002.
Trúverðugri markmið nú?
Í fjárlagafrumvarpinu fyrir 2004 er aftur gengið út frá 1% vexti
samneyslu og 3% hækkun á verðlagi samneyslunnar. Í ljósi
reynslunnar er eðlilegt að spurt sé hvort þessi markmið
frumvarpsins séu á einhvern hátt raunhæfari en þau sem sett voru
fyrir ári síðan og náðust alls ekki. Hefur vinnuaðferðum eða
stjórnunarháttum verið breytt í ráðuneytunum að undanförnu sem gera
það líklegra að markmiðin náist að þessu sinni? Svör forystumanna
ríkisstjórnarinnar við þessum spurningum skipta sköpum varðandi
trúverðugleika fjármálastefnu ríkisins gagnvart þeirri þenslu og
verðbólguhættu sem framundan er. Krafa atvinnulífsins er að
ríkisfjármálin verði sveiflujafnandi á komandi árum. Það munu þau
ekki verða ef samneyslan heldur áfram að vaxa með sama hætti og á
undanförnum árum.